ішкі бақылау жүйесі

Банктегі ішкі бақылау жүйесі ҚР заңнамасының, Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің талаптарына, үздік әлемдік тәжірибелерге сәйкес қалыптастырылған. Банк ішкі бақылау жүйесін құруда 2013 жылғы «COSO интеграцияланған моделі» тұжырымдамасын қолданады. Банктің ішкі бақылау жүйесі (бұдан әрі – ІБЖ) Директорлар кеңесі, алқалы органдар, құрылымдық бөлімшелер және Банктің барлық қызметкерлері өз міндеттерін орындау кезінде жүзеге асыратын күнделікті қызметке енгізілген процесс болып табылады.

Директорлар кеңесі ІБЖ енгізуді қамтамасыз ету арқылы Басқарма қызметіне бақылауды, сондай-ақ ІБЖ жай-күйін қадағалауды жүзеге асырады. Директорлар кеңесінің тәуекелдер және ішкі бақылау комитеті ІБЖ жұмыс істеуін бақылауды, ІБЖ жұмыс істеуінің сапасы мен тиімділігін бағалау нәтижелерін қарауды жүзеге асырады.

Басқарма ІБЖ барлық компоненттерінің және барлық қағидаттарының болуын және жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Тоқсан сайын Банктің уәкілетті алқалы органдары Операциялық тәуекелдер, Ақпараттық технологиялар және ақпараттық қауіпсіздік және ішкі бақылау тәуекелдері бойынша есептерді қарайды, олар бойынша тиісті шешімдер қабылдайды. Сонымен қатар, Директорлар кеңесі Банктегі ІБЖ реттейтін негізгі ішкі құжаттарды қарайды және бекітеді.

Тәуекелдерді басқару процедуралары жаңа тәуекелдерге жылдам жауап беруді, оларды нақты анықтауды және тәуекел иелерін анықтауды қамтамасыз етеді. Тән тәуекелдерді тұтас және анық түсіну үшін Банкте жыл сайынғы негізде тәуекелдер тізілімінде, тәуекелдер картасында көрсетілетін тәуекелдерді сәйкестендіру және бағалау жүргізіледі. Директорлар кеңесі бекітетін елеулі тәуекелдер тізбесі, алдағы жылға арналған тәуекел-тәбет өтініші.

Тәуекелдерді анықтау тәсілдері, тәуекелдерді сәйкестендіру және бағалау тәртібі, ден қою әдістерін айқындау, мониторинг тәуекелдерді басқару жүйесі шеңберінде ішкі құжаттарда көзделген.

Банк ІБЖ көп деңгейлі болып табылады және Банктің барлық бөлімшелерін қамтиды. Ішкі бақылау процесінің қатысушылары үш қорғаныс желісі негізінде анықталады.

Бірінші қорғаныс желісі Банктің барлық құрылымдық бөлімшелерімен қамтамасыз етіледі, бұл процестерде күнделікті операциялардың дұрыс орындалуын қамтамасыз ету үшін жасалған бақылау. Бақылауды бизнес-бөлімшелер әзірлейді және тәуекелдерді азайту және ішкі құжаттардың талаптарын сақтау, сондай-ақ сыртқы, реттеуші талаптарды сақтау үшін бизнес-процестердің ажырамас бөлігі болып табылады. Бақылауларды басқару және олардың мониторингін бөлімшелердің өздері жүзеге асырады. Бұл бизнес-бөлімшелердің тәуекелдерді, бизнес-процестердің әлсіз жақтарын, ықтимал күтпеген оқиғаларды анықтау және оларға уақтылы жауап беру қабілетін болжайды.

Қорғаудың екінші желісін ІБЖ мониторингін, үйлестіруді және құжаттауды жүзеге асыратын ішкі бақылау бөлімшесі және Банк қызметінің жекелеген бағыттары бойынша тәуекелдерді сәйкестендіруді және бағалауды қамтамасыз ететін бөлімшелер қамтамасыз етеді.

Қорғаудың үшінші желісін Ішкі аудит бөлімшесі Аудиторлық тексерулер нәтижелерін пайдалана отырып, Банктің ІБЖ тиімділігін тәуелсіз бағалау түрінде немесе ІБЖ тиімділігін жеке бағалау түрінде қамтамасыз етеді.

Ішкі бақылау бөлімшесі Банк қызметкерлеріне ішкі бақылау мәселелері бойынша Банктің ішкі нормативтік құжаттарына, «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ нормативтік құжаттарына, ҚР Ұлттық Банкінің нормативтік құжаттарына және ҚР заңнамасына сәйкес Банкте ІБЖ тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету мақсатында консультациялық көмек көрсетеді. Жыл сайын ішкі бақылау бөлімшесі Банктің барлық қызметкерлерін ІБЖ бойынша ішкі оқытуды, кейіннен тестілеуді өткізеді.

ІБЖ мониторингі және құжаттау жөніндегі жұмыстар шеңберінде ішкі бақылау бөлімшесі жұмыс жоспарына/басшылықтың тапсырмасы бойынша Банктің бизнес-процестеріне іріктеп тексерулер жүргізеді, оның ішінде процестерде сәйкестендірілген тәуекелдерді болдырмайтын немесе анықтайтын ішкі бақылаулар дизайнының барабарлығы диагностикасын, сондай-ақ олардың операциялық тиімділігін тестілеуді қамтиды.

2024 жылы бөлімше бес бизнес-процеске тексеру жүргізді, оның ішінде:

«Алушыларға біржолғы зейнетақы төлемдерін беру»;
«Жеке тұлғалардың жинақ салымдарына, ағымдағы, арнайы шоттарына қызмет көрсету» (жеті кіші процесті іріктеп тексеру);
«Кредит беру» (бес кіші процесті іріктеп тексеру);
«Жеке, заңды тұлғалардың өтініштерін қарау»;
«Дипломымен ауылға!» бағдарламасы бойынша бюджеттік кредиттерді ұсыну және қызмет көрсету».

Процестердегі бақылауларды диагностикалау / тестілеу қорытындылары бойынша мынадай анықтаулар болды: бақылауларды/процестерді оңтайландыру қажеттілігі, бақылау рәсімдерін регламенттеу, ішінара тиімді дизайны бар бақылаулардың болуы, бақылауларды/процестерді автоматтандыру қажеттілігіне әкеп соғатын қол бақылауларының елеулі үлесінің болуы. Анықтау бойынша салдарларды азайту, ішінара тиімді дизайнмен бақылауды жетілдіру мақсатында процесс иелеріне ұсынымдар, оның ішінде бұзушылықтарды жою, процестерді регламенттеуді/автоматтандыруды/ оңтайландыруды пысықтау бойынша ұсынымдар әзірленді. Банктің тәуекелдер жөніндегі комитеті жүргізілген тексерулер бойынша есептерді қарады, анықталған кемшіліктерді жою бойынша түзету іс-қимылдарының жоспарларын бекітті. Банктің жауапты құрылымдық бөлімшелері бұзушылықтарды жою, түзету іс-қимылдары жоспарларының іс-шараларын орындау бойынша жұмыстар жүргізеді.

Барлық қорғаныс желілеріне қатысушы құрылымдық бөлімшелер – бизнес-процестердің иелері жыл сайын өз процестеріндегі тәуекелдерді сәйкестендіруді және анықталған тәуекелдерді жеңілдететін ішкі бақылау дизайнының сәйкестігін өзін-өзі бағалауды жүргізеді. Өзін-өзі бағалау нәтижелері Банктің бизнес-процестерінің, тәуекелдері мен бақылауларының матрицасында (бұдан әрі – Матрица) көрсетіледі. Бизнес иелерінің өзін-өзі бағалауын қамтитын алдағы есепті жылға арналған матрицаны ішкі бақылау бөлімшесінің үйлестіру және әдіснамалық қолдауымен процесс иелері өзектендіреді және Директорлар кеңесі бекітеді. Қажет болған жағдайда бизнес-процестердің иелері іс-шаралардың орындалуына кейіннен мониторинг жүргізе отырып, процестердегі ішкі бақылаудың кемшіліктерін жою жөніндегі іс-шаралар жоспарларын әзірлейді және бекітеді.

Банктің ІБЖ мониторингін барлық үш қорғаныс желісінің бөлімшелері, сондай-ақ Банктің уәкілетті алқалы органдары жүзеге асырады.